ترجمه و تدوین
دکتر نازی اکبری عضو هیئت علمی کنگره 60

متادون چیست ؟

متادون اولین‌بار در زمان جنگ جهانی دوم در کشور آلمان ساخته شد. زمانی که عرضة تریاک در اروپا به دلیل آغاز جنگ جهانی دوم متوقف شد مصرف کنندگان تریاک دراروپا و خصوصاً در آلمان که تعدادشان کم نبود با مشکل جدی مواجه شدند. در میان مصرف کنندگان آلمانی ، مقامات عالیرتبه نظامی نیز از جمله هرمان‌گورینگ (جانشین هیتلر) به چشم می‌خوردند. شیمی دانان و شرکت‌های داروسازی آلمان به سفارش مسئولین کشور ماده‌مخدر مصنوعی جدیدیی تولید کردندکه به خشخاش متکی نبود. شیمی‌دانان موفق به تولید دارویی شدند که نه تنها مؤثر بود بلکه ماندگاری آن نیز در بدن بیشتر از سایر مواد مخدر بود.


مدت زمان تأثیر هروئین در بدن حدود 2 ساعت است در نتیجه مصرف کنندگان نیاز دارند که چندین‌بار در روز از این ماده استفاده کنند درحالیکه این دارو میانگین بین 24 تا 74 ساعت ، با درنظر گرفتن میزان مصرف و سوخت و ساز بدن افراد ، تداوم دارد . نام این دارو یا ماده مخدر مصنوعی متادون بود. با گذشت زمان متادون داروی منتخب پزشکانی شد که سعی در درمان بیماری اعتیاد و وابستگی به موادمخدر داشتند و دارند .

متادون به چه شکل استفاده می‌شود ؟
متادون ماده‌مخدر مصنوعی است که به صورت قرص ، شربت و آمپول مورد استفاده قرار می‌گیرد و نوع قرص و شربت آن با دوزهای مشخص به طور خوراکی مصرف می‌شود. این ماده می‌تواند معمولاً خماری و اشتیاق معتادان به هروئین را تا 24 ساعت کنترل کند. بیماران معمولاً از نظر فیزیکی به همان اندازه به متادون وابسته هستند که به هروئین و یا هر ماده‌مخدر دیگری وابسته بودند .


معتادان پس از هر بار استفاده از هروئین و گذشت ساعات اوج نشئگی ، مدت زمان کوتاهی حالات طبیعی داشته و پس از آن با خماری روبرو می‌شوند . این خماری و حس نیاز می‌تواند عوارضی شبیه به آنفلوآنزا با درد ، اضطراب و افسردگی.......... داشته باشد .


این دوره یا سیکل تکراری ، هر 4 تا 8 ساعت با استفاده از هروئین تکرار می‌شود. برخی از متخصصین بر این باورند که این دوره یا سیکل با استفاده از متادون قابل کنترل است. از نظر علمی احتمال چنین امری وجود دارد چرا که متادون با سرعت کمتری به سیستم بدن وارد و رها می‌شود و مدت طولا‌نی‌تری از هروئین و یا هر موادمخدر دیگری در بدن باقی می‌ماند. موادمخدر با گیرایی کوتاه مدت مانند هروئین  و مرفین باعث ایجاد و تداوم نوعی فرایند غیرطبیعی در مغز شده که باعث اختلال در احساس سلامتی و روند عملکرد طبیعی بدن می‌شوند .


استفاده از متادون در شرایط قطع مصرف مواد مخدر باعث قطع بسیاری از این روندهای تخریبی شده و بسیاری از عملکردهای بیولوژی سیستم عصبی را به حالت طبیعی در می‌آورد .
اما آنچه که باید درنظر گرفته شود این است که متادون به عنوان جایگزینی برای دیگر موادمخدر استفاده شده و به خودی خود نوعی اعتیاد است نه درمان !!

تأثیرات متادون
از معمول‌ترین عوارض استفاده از متادون می‌توان از خواب‌آلودگی ، منگی ، ضعف ، ناخوشی ، خشکی دهان ، اختلال دریچه پروستات و تأخیر در روند ادرار طبیعی ، یبوست و یا نوسان تنفسی نام برد .
حساسیت پوستی ، کهیر ، خارش ، سردرد ، سرگیجه ، فقدان تمرکز ، احساس مستی ، گیجی ، افسردگی ، ضعف بینایی ، رنگ پریدگی ، عرق کردن ، طپش قلب ، حالت تهوع و استفراغ از عوارض احتمالی استفاده از متادون می‌باشند.


از غیرمعمول‌ترین عوارض استفاده از متادون می‌توان از حساسیت آنافیلاکسی (نوعی مسمومیت خونی) ، اُفت فشار خون که باعث ضعف و از حال‌رفتگی می‌شود ، سردرگمی ، توهم ، عدم تعادل در راه رفتن ، رعشه ، پرش عضلات و ضعف عضلانی نام برد. استفاده از متادون خطر انسداد و از کار افتادگی کلیه‌ها را نیز همراه دارد .


علائم استفاده مفرط (overdose) یا استفاده بیش از حد متادون شامل موارد ذیل می باشد:
خواب‌آلودگی ، گیجی ، رعشه ، تشنج ، منگی که منجر به کما می‌شود ، سرمای بدن ، افت فشار خون و کندی نسبی ضربان قلب می‌باشد .

سم زدایی با متادون چیست ؟
سم‌زدایی با متادون معمولاً تحت نظر متخصصین صورت می‌گیرد. در طول این دوره درمان هر زمانی که شخص معتاد علائم خماری را تجربه کند به وی متادون داده می‌شود. این علائم عبارتند از عطسه ، خمیازه ، آبریزش چشم‌ها ، آبریزش بینی ، عرق شدید ، تب ، گشادی مردمک چشم‌ها ، دل‌پیچه ، حالت تهوع ، بدن درد ، رعشه و تندخویی .
پس از چندین هفته تنظیم میزان و مقدار استفاده و با وضعیت ثابت حال درمان‌جو، میزان متادون به تدریج کاهش می‌یابد. میزان کاهش متادون بستگی مستقیم به عکس‌العمل‌های جسمی شخص دارد. هدف استفاده از متادون نگهداری عوارض خماری در حد قابل تحمل ، برای درمان‌جوست .

آیا متادون اعتیادآور است ؟
پاسخ به این سؤال مثبت است. در طی تحقیقاتی که در جهت کشف میزان اعتیاد به متادون در کشور انگلستان انجام شد این موضوع به اثبات رسید. به عنوان مثال در یکی از این آزمایش‌ها به درمان جویانی که چشمانشان بسته بود متادون و هروئین داده شد. هیچیک از آن ها قادر به تشخیص بین تأثیر این دو ماده‌مخدر نبودند. این تحقیق نشان داد که مشکل اضافی که مصرف‌کنندگان متادون برای رهایی از هروئین تجربه می‌کنند ترک خود متادون است ! ترک اولیه هروئین شاید در مدت یک هفته تا 10 روز میسر باشد ولی ترک متادون می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد .
عجیب آنکه متادون که به عنوان ماده‌ای برای ترک موادمخدر باید استفاده شود مرتباً در بازار سیاه و به طور غیرقانونی خرید و فروش شده و باعث ایجاد شمار گوناگونی از مرگ در اثراستفاده بیش ار حد یا (overdose) شده است .


اعتیاد به متادون بسیار خطرناک بوده و ترک آن هم بسیار مشکل. در تحقیقات NHSDA در آمریکا بسیاری از افراد رها شده از مصرف هروئین معتقد بودند که ”وحشت“ ترک هروئین به مراتب کمتر از ”عذاب“ ترک متادون است .
بسیاری افراد از اعتیاد به هروئین به اعتیاد به متادون منتقل می‌شوند و تنها وحشت عذاب ترک متادون باعث می‌شود که طول درمان سال‌ها ادامه یابد.


آیا متادون راه چاره است ؟

تحقیقات در گلاسگو بریتانیا
دکتر راسل‌نیوکومب مطالعه و تحلیل خاصی را در مورد میزان مرگ و میر در اثر استفاده از متادون در شهر لیورپول انگلستان به انجام رساند . بر مبنای این تحقیق وی به این نتیجه رسید که طرح استفاده از متادون برای کاهش صدمات به معتادین ممکن است باعث افزایش تعداد قربانیان شود تا پیشگیری و درمان اعتیاد .

وی یادآور می‌شود که متادون ماده بی‌خطری نیست. تأثیر متادون بر افراد مختلف متفاوت است. میزان مصرفی متادون یک شخص می‌تواند برای شخص دیگر مسمومیت ایجاد کند. این به این معناست که شخص با استقامت بدنی بالا می‌تواند از متادون استفاده و به زندگی عادی خود ادامه دهد و همان مقدار متادون می‌تواند برای شخص دیگری با استقامت پائین‌تر مرگ‌آور باشد .
این تحقیق باعث بروز بحث ، گفتگو ، انتقاد و تبادل‌نظر در میان متخصصین در این زمینه شد. با اینکه عده‌ای با نظرات و یافته‌های دکتر نیوکومب موافق بودند ، عده‌ای نیز اعتبار تحقیقات وی را زیر سؤال بردند چرا که معتقد بودند از تعداد مرگ و میر ذکر شده در تحقیقات کلاسگو تعداد کثیری از ترکیب داروهای مختلف استفاده می‌کردند و نمی‌توان به صحت این تحقیق تکیه کرد .

چکیده‌ای از تحقیق و یافته‌های دکتر نیوکومب :
در دهه 1970 در انگلستان (35 سال پیش) سم‌زدایی در انگلستان معمول بوده ولی از دهه 80 با شیوع بیماری ایدز استفاده از سوزن مشترک یکی از راه‌های انتقال این بیماری شناخته شده و درمان از طریق متادون به طور قانونی آغاز شد .

هدف درمان از طریق متادون
ـ بهبود بخشیدن به وضع سلامتی معتادین با استفاده از مواد کم خطر و خالص و اندازه‌گیری شده و تحت نظر متخصصین .
ـ پائین‌ آوردن میزان دزدی و جنایت با در اختیار گذاردن متادون به صورت مجانی. به این شکل که آنان برای پرداخت هزینه مواد به دزدی و جنایت دست نزنند .
ـ بهبود بخشیدن به وضعیت اجتماعی معتادین ، روابط خانوادگی ، مالی ، کاری ، خانه و قوانین مسکن (مثلاً افرادی که در یکی از مراکز مخصوص با استفاده از متادون اقدام به ترک می‌کنند در لیست اولویت واگزاری خانه‌های دولتی قرار می‌گیرند. به این شکل از وضعیت کارتن‌خوابی نجات پیدا می‌کنند. وقتی آدرس و مسکن داشته باشند می‌توانند پول بیکاری بگیرند ـ جهت کاریابی به آنان کمک می‌کنند و با داشتن آدرس مشخص پلیس به راحتی می‌تواند آنان را زیر نظر داشته باشد.
ـ در واقع استفاده از متادون و حتی مرگ و میر ناشی از آن حداقل بهایی است برای مهار کردن شیوع بیماری HIV یا ایدز .
در سال 1988 ، 971مورد مرگ در اثر مسمومیت با موادمخدر کنترلی اعلام شد. تا سال 1992 این تعداد به 1001 رسید و سه مورد مواد مشخص تجویزی یعنی متادون ، مرفین و هروئین شناخته شد .
در طول 10 سال یعنی سال 82 تا 92
ـ مرگ در اثر متادون از 16 مورد در سال به 131 مورد رسید
ـ مرگ در اثر مرفین از 27 مورد در سال به 95 مورد رسید
ـ مرگ در اثر هروئین از 11 مورد در سال به 51 مورد رسید
منتقدین معتقدند با اینکه در گلاسگو تعدادی از افراد در اثر اُوردوز با متادون جان خود را از دست می‌دهند ، در اثر نبود متادون این احتمال وجود دارد که تعداد بیشتری در اثر ترکیب مواد متعدد خیابانی جان خود را از دست دهند .
دکتر نیوکومب در برآورد تحقیقی خود به این نتیجه می‌رسد که :
ـ اگر به طور کلی میزان مرگ و میر در اثر استفاده از هروئین را با متادون مقایسه کنیم ـ میزان تلفات در اثر استفاده متادون در سال 1990 شش برابر ، در سال 1991 سه برابر و در سال 1992 چهار برابر بیشتر از استفاده از هروئین بود. همچنین اگر میزان مرگ و میر اتفاقی در رابطه با هروئین را با متادون مقایسه کنیم میزان تلفات در اثر استفاده از متادون در سال 1990 چهار برابر ، سال 1991 سه برابر و در سال 1992 چهار برابر بوده است .
لازم به توضیح است با وجود اینکه ارقام ذکر شده در بالا نیاز به تفسیر و توضیحات و حتی بررسی بیشتری دارد ، اما به طور شفاف نشانگر این واقعیت است که میزان تلفات و مرگ و میر در بین مصرف‌کنندگان متادون به مراتب بیشتر از مصرف‌کنندگان هروئین است .
دکتر نیوکومب در نتیجه‌گیری پایانی این تحقیق متذکر می‌شود که یکی از سؤالات مطرح در این تحقیق این است که چرا دست‌اندرکاران امر ، توجه لازم را به عواقب استفاده از متادون معطوف نمی‌دارند ؟
وی معتقد است که دولت می‌بایست بیش از آنکه به مهار کردن موادمخدر به طور کل تمرکز کند در سیاست‌های خود ، به چگونگی کمک به معتادان و شناسایی چگونگی کاهش آسیب و ایجاد خطر برای سلامتی آنان بپردازد. یکی از نمایش‌های کلیدی در جهت تشخیص این آسیب‌ها پرداختن و تحت نظر گرفتن روند استفاده از مواد جایگزین و عوارض آن و تعداد مرگ و میر در اثر استفاده از مواد است .

از دید دکتر نیوکومب برای مقابله با مرگ‌های ناشی از مصرف متادون ، شاید می‌بایست از رژیم و درمان با استفاده از موادمخدر دیگری به جای متادون استفاده کرد. به طور مثال مورفین یا دیامورفین. این نظریه مورد بررسی مدیرکل مراقبت‌های بالینی در کینگر کالج لندن قرار گرفت. وی در یکی از بیانیه‌های مطبوعاتی خود گفت :
« معتادین میزان صحیح متادون تجویز شده را استفاده نمی‌کنند و شاید می‌بایست به آنان مواد دیگری مانند هروئین تزریقی تجویز شود. ما می‌بایست به دنبال راهی برای توقف روند استفاده و مصرف بیش از حد متادون و همزمان درمان ایمن معتادین باشیم. »

در پایان دکتر نیوکومب یادآوری می‌کند که استفاده از متادون به یادآورندة این مَثَل در بین پزشکان است که می‌گویند : عمل جراحی با موفقیت انجام شد ولی مریض درگذشت ! اگر افرادی که از هروئین به متادون روی‌ می‌آورند در معرض خطر و ریسک بیشتری قرار می‌گیرند ، با چه معیاری می‌توان تصمیم گرفت که چه تعداد مرگ و میر قابل قبول است ؟

نظر به اینکه دیدگاه دکتر نیوکمب و مدیرکل مراقبت‌های بالینی در کینگرکالج لندن که می‌گوید شاید بایستی به جای متادون برای درمان اعتیاد به معتادان مواد مخدر دیگری مثل هرویین تجویز کرد و این برنامه به صورت پروژه تحقیقاتی در حال اجرا می باشد ، خوب است نظرمهندس خودمان آقای دژاکام که در سخنرانی خودش در کنگره سراسری اعتیاد در دانشگاه سیستان و بلوچستان در 8 سال پیش ارائه کرد را بنویسم.

مهندس دژاکام در پایان مقاله خود که تحت عنوان صورت مسئله اعتیاد مطرح گردید چنین می‌گوید :
خارج از بحث‌های قانونی و حقوقی ، من به تجربه دانستم هیچ دارویی مناسب‌تر، قوی‌تر ، کم خطرتر ، ارزان‌تر و مفیدتر از خود تریاک برای ترک اعتیاد یک معتاد وجود ندارد.

همچنین با صحبتی که با ایشان داشتم با نظر آقای دکتر نیو کمب کاملاً موافق هستند ولی می گویند ، هرویین به دلیل طول عمر و ماندگاری کوتاهش مناسب نیست اما تریاک با 25 نوع آلکالویید قوی و نیرومندش جایگزین بسیار مناسبی می‌باشد.

به هرحال استفاده از تریاک برای درمان اعتیاد که شامل پروتکل درمان به صورت کاهش تدریجی و پله‌ای در طول 11 ماه می‌باشد به صورت جامع برای اولین‌بار در تاریخ 1997 توسط کنگره 60 در ایران مورد آزمایش قرار گرفت که نتایج بسیار مطلوبی را تاکنون به ارمغان آورده است که غیرقابل تصور می‌باشد و بر همین مبنا کنگره 60 معتقد است که اعتیاد کاملاً قابل درمان می‌باشد و من خودم در سفری که در چندین مرحله به ایران داشتم از نزدیک با این موضوع برخورد نمودم و با افراد متعددی از کنگره 60 که با این روش درمان شده بودند مصاحبه داشته‌ام و هم‌اکنون نیز در حال تحقیق در کنگره 60 می‌باشم .

لازم به توضیح است مشروح پروتکل درمان اعتیاد با موادمخدر در کتاب عبور از منطقه 60 درجه زیر صفر به زبان فارسی در سال 1997 توسط مهندس حسین دژاکام که خودشان هفده‌سال مصرف‌کننده موادمخدر بوده‌اند ، نوشته شده است و تاکنون 6 مرحله تجدید چاپ شده است .


منابع :


_ www.drugscope.org.uk
_ NHSDA housedrug policy.gov/drugfact
_ Release Publications,National Drugsd legal,London